Hacettepe Üniversitesi, ODTÜ ve Çatalhöyük Araştırma Projesi iş birliğiyle yürütülen çalışmada, yaklaşık 400 iskelet kalıntısı analiz edilerek kadınların toplumsal yapıdaki konumu detaylı şekilde incelendi.
Anne Hattı Ağırlıklı Akrabalık Sistemi
Araştırma sonuçlarına göre, aynı evin altına gömülen bireylerin büyük çoğunluğu anne tarafından akrabaydı. Bu bulgu, erkeklerin büyüdükten sonra evden ayrıldığını, kadınların ise yaşam alanlarında kalmaya devam ettiğini işaret ediyor. Bilim insanları bu durumu, “matrilokal” yani evlilik sonrası çiftlerin kadının ailesiyle yaşadığı bir sosyal düzen olarak tanımlıyor.
Kadınlar Sosyal Yapının Merkezinde
Çalışmayı yürüten bilim insanları, elde edilen verilerin anaerkil bir toplum düzeninden ziyade kadınların sosyal yapının odak noktası olduğu bir sistemi işaret ettiğini belirtiyor. Prof. Dr. Mehmet Somel ve Dr. Füsun Özer, Çatalhöyük’teki yerleşim ve aile yapısının, kadınların topluluk içinde sürekliliğini sağladığını vurguluyor.
Mezar Eşyaları ve Kadının Toplumsal Rolü
Kazılarda bulunan kadın figürinleri ve mezarlara bırakılan objeler, kadınların sadece biyolojik değil, sembolik ve toplumsal açıdan da önemli olduğunu gösteriyor. Özellikle kız çocuklarına bırakılan mezar eşyalarının erkek çocuklarına kıyasla daha zengin ve anlamlı olduğu gözlemlendi. Araştırmacılar, bunun kadına atfedilen yüksek itibara işaret ettiğini söylüyor.
Anadolu ve Avrupa Arasında Sosyal Yapı Farklılığı
Araştırma yalnızca Anadolu’daki verilerle sınırlı kalmayıp aynı dönemde Avrupa’daki yerleşimlerle karşılaştırmalar da içeriyor. Avrupa’da patrilokal sistemin yani kadının evden ayrıldığı yapının daha yaygın olduğu tespit edilirken, Anadolu’da ise kadın merkezli matrilokal düzenin öne çıktığı görülüyor. Bu farklılıklar, bölgesel kültürel ve sosyal çeşitliliğin altını çiziyor.
Neolitik Anadolu’ya Yeni Bir Bakış
Çalışmada kullanılan petroz kemikleri sayesinde, kurak iklim şartlarına rağmen yüksek kaliteli DNA verileri elde edildi. Bu da araştırmayı, Anadolu Neolitik dönemi üzerine yapılmış en kapsamlı arkeogenetik projelerden biri haline getiriyor. Araştırma, tarihsel verilerle birlikte toplumsal cinsiyet ve aile yapısı konularında da günümüz tartışmalarına ışık tutuyor.
Yeni Araştırmalar Kapıda
Çalışma ekibi, bu kadın merkezli sosyal yapının sadece Çatalhöyük’e özgü olup olmadığını anlamak için Anadolu’nun farklı bölgelerinde yeni projeler başlatmayı planlıyor. Dr. Eren Yüncü, bu araştırmaların geçmişi daha iyi anlamaya yardımcı olacağı gibi, günümüz toplum yapılarının tarihsel temellerini ortaya koymak için de önemli olduğunu ifade ediyor.