Ekim Devrimi’nin yüzüncü yılı münasebetiyle 2017 yılından bugüne kadar çok sayıda yeni araştırma ve devrim kahramanlarının yaşamını konu alan biyografi yayımlandı; baskısı tükenmiş eserler yeniden raflarda yerini aldı. Bunlara sosyalist düşüncenin büyük teorisyenleri Karl Marx ve Friedrich Engels hakkında yapılan çalışmaları da ilave edersek, karşımıza seçim yapmayı zorlaştıran ciddi bir yekûn çıkıyor.
Marx’ın Yaşamına Özel Bir Bakış
Bugüne kadar Karl Marx’ın yaşamını ve eserlerini konu alan çok sayıda kitap (biyografi) yazılmış olmakla birlikte, bunlardan yakın sayılabilecek tarihte (2019) Türkçeye çevrilen birinin, diğer örnekler içinde özel bir yere sahip olduğunu görüyoruz. Bahse konu çalışma, Mary Gabriel’in Yordam Kitap tarafından yayımlanan Aşk ve Kapital – Karl ile Jenny Marx ve Bir Devrimin Doğuşu başlıklı kitabı.
Karl Marx (1818-1883) gibi efsaneleşmiş bir kimliği tüm meziyetleri ve insani zaaflarıyla ele alan Gabriel’in çok yönlü çalışması, kapsamlı bir ‘Kişiler Listesi’ ve ‘Siyasi Zaman Çizelgesi’nin, üç haritaya eşlik ettiği, son bölümü Marx’ın ölümünden sonra (‘VII. Marx’ın Ardından’) yaşananları konu edinen, yedi ana başlıktan oluşuyor. Marx’ın 1835 yılından ölümüne dek Trier, Berlin, Paris, Brüksel kentleri arasında, zaman zaman adeta sürgüne dönüşen, göçebe hayatı ve nihayet Londra’ya uzanan yolcuğuna damga vuran olaylar; uzun süren bir nişanlılık döneminden sonra eşi ve yaşam arkadaşı olarak tanıyacağımız Jenny Westphalen ile tanışması, yıllar boyu Marx ailesine maddi desteğini esirgemeyen F. Engels’le hayranlık uyandıran dostluğu, başta Londra olmak üzere yaşadığı şehirlerde göçmenlere gösterdiği içten yardımseverlik, dünyaya gelen yedi çocuğundan erişkinlik çağına ulaşan üç kızının hayatta kalması, en büyük kızı Jenny Longuet’in otuz dokuz yaşındaki ölümüne şahit olması, kendi ailesiyle olduğu kadar damatlarıyla mesafeli ama sorunlu ilişkileri, çocuk-torun sevgisi, Marx ailesinin yaşamı boyunca yakasını bırakmayan para sorunları, ailenin yaşadığı maddi sorunlar nedeniyle sık sık ev değiştirmesi, çalışma azmi ve disiplini, eserlerini yayınlatmada yaşadığı sorunlar, yabancı dil öğrenme merakı, kitaplara olan düşkünlüğü, doğru bildiği yolda yürüme azmi, inandığı şeyleri savunmada gösterdiği kararlılık, yeme-içme alışkanlıkları, orta yaşlarından başlamak üzere hayatının sonuna kadar eksik olmayan ciddi sağlık sorunları gibi özel yaşamına, yakın çevresine dair birçok olgu nesnel bir bakış açısıyla ayrıntılı biçimde anlatılıyor.
Yine kitapta Kautsky, Liebknecht, Lafargue (damadı), Bakunin, Blanqui, Bauer gibi Marx ile yolu bir şekilde kesişen veya dolaylı yoldan ilişki kuran çok sayıda ünlü isim yer alıyor. Gabriel’in çalışmasında Kapital’ın neredeyse yaşam boyu süren zorlu, sancılı yazılma sürecinin tüm aşamalarına şahit oluyoruz. Kitapta Marx’ın ve aile çevresinin özel yaşamlarının yanı sıra; Avrupa’yı kasıp kavuran 1848 devrimleri, Komünist Partisi Manifestosu’nun ilk basımı, Engels ile ortak kitap projeleri, çoğu başarısızlıkla sonuçlanan gazete çıkarma planları, Marx’ın Enternasyonal için verdiği kararlı mücadele, 1871 Paris Komün’ü gibi Avrupa’yı sarsan olayların siyasi, ekonomik ve toplumsal arka planı tüm ayrıntılarıyla konu ediliyor. Mary Gabriel’in 1843’den 1897’ye uzanan yaklaşık elli dört yıllık dönemi Marx, ailesi ve Engels üzerinden çok sayıda birincil kaynaktan faydalanmak suretiyle yıl yıl analiz eden araştırma yönteminin kitabına büyük değer kattığını belirtelim.
Nihayet Mary Gabriel’in kitabının Prusyalı filozof Karl Marx’ın tüm meziyetleri yanında; zaaflarıyla, tutkularıyla insani boyutunu göz ardı etmeyen çok önemli bir çalışma olduğunu söyleyebiliriz.
Mary Gabriel: Aşk ve Kapital – Karl ile Jenny Marx ve Bir Devrimin Doğuşu. (çev.) B. Eres, D. Gedizlioğlu, G. Kurt. Büyük Boy, 720 sayfa. Yordam Kitap. (2019)
-Haydar Akın