BBC’nin aktardığına göre; Estonya’nın Tartu Üniversitesi’nde başlayan olaylar, kısa sürede kıtaya yayılan ve yüzlerce bin dolar değerindeki Rus klasiklerinin çalındığı devasa bir soygun ağına dönüştü.
İlk ipucu, Nisan 2022’de Tartu Üniversitesi Kütüphanesi’nde ortaya çıktı. İki Rusça konuşan kişi, Puşkin ve Gogol’ün 19. yüzyıla ait sekiz eserini incelemek istediklerini belirtti. Aylar sonra kütüphane personeli, bu kitapların ikisinin yerinde sahte kopyalarının olduğunu fark etti. İnceleme derinleştikçe, kalan altı kitabın da gerçeğe çok benzeyen replikalarla değiştirildiği anlaşıldı.
Baltık’tan Fransa’ya Uzanan Hırsızlık Zinciri
Tartu yalnız değildi. Kısa süre içinde Estonya’nın başkenti Tallinn, ardından Litvanya, Finlandiya, Polonya, İsviçre ve Fransa gibi ülkelerde de nadir eserler kaybolmaya başladı. Ortak noktaları ise hedef alınan kitapların büyük bölümünün Rus klasikleri olmasıydı.
Bazı eserler doğrudan çalındı, bazılarıysa ustalıkla hazırlanmış kopyalarla değiştirildi. Bu kitapların bazıları neredeyse 100 bin dolarlık değere sahipti.
Avrupa Polis Teşkilatı Europol, devreye girerek “Puşkin Operasyonu” adı altında çok uluslu bir soruşturma başlattı. Şu ana kadar 9 kişi gözaltına alındı — hepsi Gürcistan vatandaşı.
Kitap Büyücüsü: Beqa Tsirekidze
Operasyonun bilinen ilk ismi, 48 yaşındaki Beqa Tsirekidze. Hem Estonya hem Letonya’daki kütüphane soygunlarından mahkum olan Tsirekidze, Estonya’da üç yıl üç ay hapis cezasına çarptırıldı. Cezaevinden BBC’ye konuşan Tsirekidze kendini “kitap büyücüsü” olarak tanımlıyor ve “Bir kitabı elime aldığımda, değerini hemen anlarım” diyor.
İlk vukuatı 2016’da Tiflis’teki bir müzeden antika kitap çalmasıyla olmuş. Bu suçtan ertelenmiş ceza almış.
Soygunda Aile Boyu Katılım
2023’te Tsirekidze’nin oğlu Mate ve gelini Ana Gogoladze, Varşova Üniversitesi Kütüphanesi’nde güvenlik kameralarına yakalandı. 100 bin dolara yakın kitap çaldıkları belirlenen çift tutuklandı. Kütüphane görevlileri kitapların yerinde boşluk olmadığını, kopyaların son derece profesyonel olduğunu söyledi. Toplamda 73 kitap çalındı, yaklaşık 600 bin dolarlık kayıp oluştu.
Sistemli, Uluslararası Bir Ağ
Litvanya’da başka bir Gürcü vatandaşı Mikhail Zamtaradze, sahte belgelerle Vilnius Üniversitesi Kütüphanesi’nden 17 nadir kitap sipariş etti. 12’si kopyalarla değiştirildi, 5’i ise kayıplara karıştı. Zamtaradze ifadesinde, Moskova’daki bir müzayede evinden aldığı sipariş doğrultusunda kitapları Belarus’a gönderdiğini ve karşılığında 30 bin dolarlık kripto para aldığını söyledi.
Müzayede Evleri Şüpheli Gözaltında
Çalınan kitapların izleri Moskova’ya kadar uzanıyor. Prof. Hieronim Grala, Varşova Üniversitesi’nden kaybolan eserlerden en az dört tanesinin 2022-2023’te Moskova’daki LitFund adlı müzayede evinde satışa sunulduğunu belirtiyor. Bu kitaplar arasında Puşkin’in İvan Belkin’in Hikâyeleri ve Şiirleri de vardı. Her iki eserde de Varşova Üniversitesi’ne ait mühürler açıkça görülebiliyordu.
LitFund yetkilileri ise müzayedeye sunulan kitapların yasal olduğunu savunuyor ve kitapların devlet kütüphanelerinden gelmediğine dair sözleşmeler imzalandığını belirtiyor.
Hırsızlıklar Nasıl Mümkün Oldu?
Uzmanlar, bazı kitapların geçmişte ‘fazlalık’ olarak satılmış olabileceğini, Sovyet döneminden kalan mühürlerin tek başına çalıntı delili sayılmayabileceğini vurguluyor. Ancak çoğu eser, hâlâ faal olan kütüphanelerin koleksiyonlarında kayıtlı.
Tsirekidze, cezaevinden durumu şöyle özetliyor:
“Yarım kilo altın 60 bin dolar eder ve silahlı korumalarla korunur. Aynı değerde bir kitap ise Avrupa’da yaşlı bir teyzenin masasındadır — çoğu zaman kamera bile yoktur.”
Sona Gelinmedi
“Puşkin Operasyonu” hâlâ devam ediyor. Fransa’da yargılanmayı bekleyen şüpheliler var. Çalınan bazı kitapların nerede olduğu bilinmiyor. Avrupa’nın en nadir kültürel miraslarından bazıları, hâlâ kayıp.