James Joyce’un Dublin’i, Franz Kafka’nın Prag’ı gibi bazı yazarların kendi kentleri vardır; adları adeta bu kentlerle özleşmiştir. Thomas Bernhard için tüm yapıtlarında izi sürülebilen, özel yaşamında belirleyici olmuş, en azından kendi tarafından dillendirilmiş, bir kentten söz edebilmek mümkün değil. Hiçbir yerde uzun süre kalamaz; gidilen her yer onun için dönüş için başlangıçtır. Ama hiçbir zaman Peter Handke gibi çılgın bir seyyah olmamıştır. Özel yaşamında ve eserlerinde belirleyici olan kentlerin Viyana, Salzburg, Londra, Roma ve Lizbon olduğunu; ama taşrada (Ohlsdorf/Obernathal, Gmunden, Ottnang) harap halde edindiği ve yeniden imar ettiği üç farklı çiftlik evine tutkuyla bağlandığı biliniyor.
Viyana her zaman yolunun düştüğü ancak hızla geri döndüğü bir ‘durak-kent’tir. Bernhard Viyana’ya, kendi ifadesiyle, ‘sonsuz bir sevgi-nefret’ ilişkisiyle bağlıdır. Bernhard, hemşerisi Peter Handke gibi yer yazarı (Ortsschriftsteller) olmamakla birlikte romanlarında ve tiyatro oyunlarında yerler (kasabalar, kentler) mekânlarıyla dolaylı bir bağlamda sahne alırlar. Bernhard kahramanlarını yerlerdeki oteller, kahveler, lokantalar, müzeler, evler, sokaklar, opera binaları gibi irili ufaklı mekânlara (Räume) yerleştirmeyi tercih eder.
Avusturyalı iki araştırmacının uzun süredir beklenilen çalışması (2023) geçtiğimiz aylarda yayımlandı. Martin Huber ve Wolfgang Straub “Thomas Bernhard’ın Viyanası” (Thomas Bernhards Wien), başlıklı kitaplarında Bernhard’ın tüm eserlerinde adı geçen, bir nedenle anılan, tüm kapalı ve açık hava mekânlarını inceleyerek, bazılarına fotoğraf eşlik ettiği halde, derlemişler. Bernhard’ın eserleri üzerinde bir ‘Viyana Topografyası’ niteliğindeki eserin, yararlı bilgilerin verildiği 19 sayfalık ‘Giriş’ bölümünden sonra Bernhard’ın Viyana’daki izi, kent üç ana bölgeye (Plan A Viyana; Plan B Kent Merkezi; Plan C Währing/Döbling Bölgesi) A-Z’ye incelenmiş. Kitabın sonunda, söz konusu üç bölgeye göre düzenlenmiş mekân dizini ve genel dizinin yanı sıra ön ve arka iç kapakta, mekânların harita üzerinde gösterimleri yer alıyor.
Kitapta söz konusu edilen 200 civarındaki mekân içinde en çok anılanların kahveler, lokaller, tiyatrolar, konser salonları, opera binaları, müzeler, kent bölgelerindeki (Bezirk) farklı evler, oteller, restoranlar, hastaneler, parklar, mezarlıklar, köprüler, caddeler ve sokaklar, tren garları, saraylar, şarapevleri (Heurige) olduğunu görüyoruz. Her eserde anılan mekânın önce kısa tarihçesine yer veren yazarlar daha sonra geçtiği eserdeki bağlamıyla, adeta bir yapbozun parçalarını adım adım birleştirircesine, muhteşem bir ‘Bernhard-Viyanası’ portresi ortaya çıkarmışlar. Kitapta, Bernhard’ın yaptığı söyleşiler, düzyazı metinleri, romanları, şiirleri, tiyatro eserleri, konuşmaları, mektupları, hakkında kaleme alınan eserler ve biyografilerde kendisinin ve kahramanlarının Viyana mekânlarına olay-yer-zaman boyutuyla dâhil oldukları satırlara yer verilmiş. Kahramanların oturdukları evler, işyerleri, nerede alışveriş yapıp yemek yedikleri, giysileri satın aldıkları mağazalar, hangi giysileri giydikleri ve hatta hangi mezarlıkta defin edildikleri ayrıntılı biçimde anlatılmış. Verilen bilgilerden Thomas Bernhard’ın Viyana’yı en çok konu ettiği, ‘Viyana Metinleri’ (Wien-Texte) olarak anılan eserlerinin; Yürümek (Gehen, 1971), Ucuzayiyenler (Die Billigesser, 1980), Wittgenstein’ın Yeğeni (Wittgensteins Neffe, 1982), Odun Kırmak (Holzfällen, 1984) ve Eski Ustalar (Alte Meister, 1985) ile ölümünden (12.02.1989) sonra yayımlanan Ödüllerim (Meine Preise, 2009) olduğunu öğreniyoruz.
Bir bütün olarak bakıldığında Martin Huber – Wolfgang Straub ikilisinin Thomas Bernhard yazını açısından çok önemli bir boşluğu doldurduklarını söyleyebiliriz.
“Thomas Bernhards Wien”
Martin Huber – Wolfgang Straub
Korrektur Verlag, 2023, Viyana. 325 s.
